«Տոտալիտար կայսրության կենտրոնում նա փառաբանում էր հայի անունը»
06.12.2019 | 01:40
Դեկտեմբերի 2-ին լրացավ նախորդ դարաշրջանի խոշորագույն քանդակագործ, ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ, պրոֆեսոր Նիկոլայ Նիկողոսյանի (1918-2018 թթ.) ծննդյան 101-ամյակը: «Նիկոլայ Նիկողոսյան մշակութային հիմնադրամը» վարպետի ծննդյան 101-ամյակի առիթով հիմնադրամի արվեստային տարածքում կազմակերպել էր հուշ-երեկո: Ցուցադրությանը զուգահեռ արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանը ներկայացրեց «Նիկոլայ Նիկողոսյան. խորհրդային ազատամիտը» թեմայով զեկույց: Մինչ միջոցառումը զրուցել ենք ԼԻԼԻԹ ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ հետ:
-«Նիկոլայ Նիկողոսյան» ցուցասրահում վարպետի ժառանգության ո՞ր մասն է ներկայացված:
-Նիկոլայ Նիկողոսյանի ժառանգությունը երկու մասի է բաժանված՝ մոսկովյան հատված և երևանյան: Երևանում նա մինչ այս տարի որևէ կերպ ցուցասրահով ներկայացված չէր և ահա ամռանը բացվեց այս ցուցասրահը, որում ներկայացված է մշտական հավաքածու՝ վարպետի ժառանգության երևանյան հատվածից՝ քանդակ, գեղանկար, գրաֆիկա և որոշ անձնական իրեր, որ բերվել են Մոսկվայից, վարպետի հուշասենյակում պահպանելու համար: Իհարկե, սա շատ փոքրիկ մասն է նրա գեղարվեստական ժառանգության: Ցավոք, պետականորեն և ավելի մեծ թանգարան ստեղծել չհաջողվեց, և գործերի մեծ մասը ընտանիքը ստիպված էր տեղափոխել Մոսկվա, որ հնարավոր լինի այնտեղ պահպանել դրանք: Մի փոքր մասը մնաց այստեղ, ինչը, իհարկե, Նիկողոսյան ընտանիքի մեծագույն պարգևն է հայաստանյան մշակութային հանրությանը:
-Կարծում եք՝ պետք է ստեղծվի հնարավորություն նրա ժառանգությունն ամբողջությամբ հայրենիք տեղափոխելու՞:
-Ամբողջը՝ ոչ: Վարպետն իր կյանքի մեծ մասն ապրել է Մոսկվայում, այդ հսկայական ժառանգությունը՝ մի թանգարանի նյութ, անիմաստ է տեղափոխելը:
-Լա՞վ են պահպանվում այնտեղ աշխատանքները:
-Հրաշալի, ընտանիքի ջանքերով այնտեղ մի այնպիսի ցուցասրահ է ստեղծվել, որի պայմաններին և մշակութային ժառանգության գործերի պահպանության տեխնիկական զինվածությանը ցանկացած թանգարան նախանձել կարող է: Ընտանիքը ջանք չի խնայել վարպետի այդ վիթխարի ժառանգությունը պահպանելու համար:
-Այսօրվա միջոցառման մասին ի՞նչ կասեք:
-Այսօր վարպետի ծննդյան տարեդարձն է (դեկտեմբերի 2), նա դառնում է 101 տարեկան: Մենք անցյալ տարի հույս ունեինք, որ մինչև 100 տարեկանը կապրի, բայց տարեդարձից ամիսներ առաջ հեռացավ կյանքից: Եվ հենց 100-ամյակի առթիվ բացվեց այս ցուցասրահը: Մենք այսօր պարզապես հիշում ենք վարպետին, նշում նրա ծննդյան տարեդարձը, և այսուհետ նրա յուրաքանչյուր տարեդարձ թե՛ մոսկովյան, թե՛ երևանյան Նիկողոսյան ցուցասրահներում արվեստի տոն է լինելու:
-Բավականաչափ ճանաչու՞մ ենք Նիկոլայ Նիկողոսյանին, թե՞ անելիք ունենք նաև այս առումով:
-Նայած՝ ով: Ցավոք, երիտասարդ սերունդը անցյալ դարի արվեստագետներին շատ քիչ է ճանաչում: Պետք է հանրահռչակվի, մասսայական ճաշակը մի քիչ ավելի բարձրացվի, որ երիտասարդներն ավելի շատ այցելեն թանգարաններ: Մենք այստեղ կրթական ծրագրեր ենք նախատեսում: Յուրաքանչյուր միջոցառում, թանգարանային յուրաքանչյուր ցուցադրություն մի կրթական ծրագրի նյութ է, և հիմա, ամբողջ աշխարհում ընդունված է որևէ ցուցադրության հիման վրա կրթական ծրագրեր անելը, որովհետև, արվեստը, ի վերջո, մեծ լուսավորչական նշանակություն ունի նաև: Աշխատել է պետք, որ երիտասարդների ուշադրությունը մի քիչ շեղենք դեպի մշակույթ, մի քիչ ավելի հոգևոր գիտելիքով հագեցնենք նրանց:
-Նման խոշոր արվեստագետները կարո՞ղ են նաև հասարական, քաղաքական խնդիրներ լուծել, թեկուզ երկու երկրների միջև կամուրջ լինելու առումով:
-Արվեստի և քաղաքականության կապի մասի՞ն եք հարցնում: Իհարկե, կամուրջ էր, ինչ-որ շրջան դա Խորհրդային Միություն էր, այն ժամանակ հանրապետությունների եղբայրություն էր, Հայաստանը Ռուսաստանի գաղութն էր՝ այսպես ասած: Սա շատ հակասական, երկակի հարց է, այ, հետգաղութային մեր դարաշրջանի տեսանկյունից երբ նայում ես, այո, իհարկե, կարող ենք կոշտ բնորոշել, որ սա գաղութային մշակույթ էր, բայց, միևնույն ժամանակ, երբ նայում ենք, թե ինչպիսի ազատ արվեստ էր ստեղծում Նիկողոսյանը, տեսնում ենք, որ, փաստորեն, տոտալիտար այդ կայսրության կենտրոնում նա փառաբանում էր հայի անունը, նաև հայ արվեստ էր ստեղծում, մյուս կողմից՝ դա նաև ազգային ինքնության հաստատման դրսևորման քայլ էր, իսկ Նիկողոսյանը միշտ մնաց հայ բառիս բոլոր իմաստներով, նույնիսկ մինչև վերջ ակցենտով էր ռուսերեն խոսում, և հենց դրանով, իր այդ կոլորիտի շնորհիվ հայկականությունն էր հաստատում: Բայց, միևնույն ժամանակ, շատ ճանաչված, հարգված ու ընդունված էր Մոսկվայում, խորհրդային ժամանակ՝ նաև միջազգային ասպարեզում:
-Կա՞ն գործեր, որ կարելի է համարել նրա այցեքարտը: Կարո՞ղ եք առանձնացնել մի քանիսը:
-Նախ և առաջ` Երևանի հուշարձանները: Այսօր շատերը Նիկողոսյանի անունը գուցե և չհիշեն, բայց եթե ասենք՝ Նալբանդյանի արձան, բոլորը գիտեն, դա նշանային հուշարձանն է, նրա կերտած լավագույն գործերից է, նույնը կարող եմ ասել Չարենցի, Գյումրիում Ավետիք Իսահակյանի հուշարձանի մասին: 2007-ին Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի պուրակում կանգնեցվեց Վահան Տերյանի չքնաղ արձանը, երևի թե նրա ուշ շրջանի վերջին մեծ գործն է: Իսկ հաստոցային, այսինքն, մանր գործերն այնքան շատ են, որ դժվար է որևէ մեկը առանձնացնել: Սովորաբար քանդակագործին ավելի շատ ճանաչում են իր մոնումենտալ գործերով, որոնք մեծ հրապարակներում են, հանրության համար և, կարելի է ասել, միշտ աչքի առջև:
Հ.Գ. Մոսկվայի «Դրեզդեն» պատկերասրահում դեկտեմբերի 4-ին բացվեց Նիկոլայ Նիկողոսյանի ծննդյան 101-ամյակին նվիրված ցուցահանդես: Մինչև դեկտեմբերի 10-ը շարունակվող «Նիկոլայ Նիկողոսյան. գրաֆիկա» ցուցահանդեսը կազմակերպվում է ՌԴ-ում ՀՀ դեսպանատան մշակութային կենտրոնի աջակցությամբ: Ցուցահանդեսում առաջին անգամ ներկայացվելու են մասնավոր հավաքածուներից գրաֆիկական աշխատանքներ, որոնք վարպետն արել է կյանքի վերջին տարիներին:
Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ
Լուսանկարը` Սերժ ԴԱՎԻԴՈՎԻ
Լուսանկարներ
Հեղինակի նյութեր
- Պատմության վկաները
- Վերացող ծաղիկներ
- Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
- «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
- «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
- «Դրսից մեզ վրա կարող են ազդել միայն ներսի գործիքներով»
- «Երեսուն տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք»
- Մշակույթը հեռվից հեռու պահպանելու հույսով
- Անիմացիան, աշխարհն ու մենք
- «Մեր տարածքները փոքրացան, որովհետև այդպես էլ չհասկացանք, որ պետք է խմենք մեր բաժակով»
- Արվեստի ուժը
- Նոր մատենաշարը ներկայացնում է արևմտահայ և սփյուռքյան գրողների
- Բեմը կենդանություն է ստանում առայժմ միայն մանուկների համար
- «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
- Համաշխարհային դասականների ստեղծագործությունները՝ դուդուկով
- «Բնակչությունը պատրաստ չէ, բայց տարվում են աշխատանքներ»
- Ամանորի գիշերը դիմավորելու են եկեղեցում
- «Ջազի մեջ զգացվում է ապրածդ ժամանակաշրջանը»
- «Եթե չլիներ Փելեշյանը, կարծում եմ, դեռևս գտած չէի լինի կինոյում իմ ուղին»
- «Հուշարձաններն այդ տարածքների պատկանելության անձնագրերն են»
Մեկնաբանություններ